Post Corona

Post Corona

‘Wat is wijsheid?’ is de titel van een klein maar fijn en goed boekje, geschreven door Carlos de Bourbon de Parme (directeur Compazz), Sylvester Eijffinger (econoom) en Paul van Geest (theoloog). De ondertitel luidt: ‘Enige gedachten over de natuur, de economie en de zin van het leven na de coronacrisis’. De drie schrijvers/wetenschappers zien de coronacrisis en élke crisis als een kans om zowel een persoonlijke als collectieve groei door de maken of tot een verdiept inzicht te komen.

Stefano Mancuso (*1965) is een Italiaans bioloog, hoogleraar plantkunde, en auteur van een aantal bestsellers en wetenschappelijke artikels. Zijn onderzoek naar de waarnemings- en communicatievermogens in de plantenwereld hebben hem in de hele wereld bekend gemaakt. Zó kunstig: planten beschikken over verbazingwekkende vaardigheden. Ze communiceren met elkaar en helpen elkaar bij het vinden van voedsel. Ze waarschuwen elkaar met reukstoffen voor vijandige planteneters en lokken andere dieren om hen te verdedigen. En hoewel, aldus Stefano Mancuso, de mens door ontbossing en andere klimaat-ontregelende activiteiten de teloorgang van vele plantensoorten veroorzaakt, zullen planten ons overleven, ook omdat zij 99% van de biomassa op aarde uitmaken. De mens heeft het vegetatieve (plantaardige) leven nodig en niet omgekeerd. Stefano Mancuso pleit al jaren, en velen mét hem, voor het omarmen van een wereldbeeld dat minder antropocentrisch is: de mens is niet hét middelpunt. In het boek Genesis wordt een onderscheid gemaakt tussen chayyah, het leven van planten, en chayyah nephesh, het leven van dieren en mensen. Maar omdat chayyah voor beide vormen van leven wordt gebruikt, is er dus eenheid in verscheidenheid. Dieren en mensen inhaleren zuurstof en exhaleren koolstofdioxide; planten inhaleren koolstofdioxide en exhaleren zuurstof. Maar alles ademt en looft de Heer (in een ideale situatie), volgens de Psalmist. Planten, dieren en mensen worden in de Bijbel dus gezien als onderdelen van een natuurlijk systeem, waarin alles elkaar nodig heeft. De mens is wel de kroon op de schepping, maar staat niet vanzelfsprekend centraal.

Deze visie is de visie van vele filosofen, van Paus Franciscus, en (psychiater) Damiaan Denys en helpt ons een heel bepalende oorzaak van de coronacrisis scherp te zien. De mensheid werd én wordt opgeroepen zich als déél van de natuur (een geschenk!) te zien en zich niet te beschouwen als hoogtepunt van een schepping, die uitgeput kan worden.

Als mensen leven volgens de wetten van de universele natuur kunnen zij van alle levende wezens de grootste bijdrage leveren aan het behoud van deze natuur. Maar het omgekeerde is ook het geval. Paus Franciscus bekritiseerde in zijn encycliek ‘Laudato si’ de verwoestende effecten van het menselijk handelen op het evenwicht van de planeet. Hij schreef onder andere over het smeltende poolijs, dat zorgt voor het vrijkomen van methaangas en het hierdoor ontstane broeikaseffect, over de teloorgang van de biodiversiteit door de vernietiging van de tropische bossen en over de verzuring van de oceanen door onze industrieën. En deze verkeerde ontwikkelingen zullen vooral de armen en arme landen het meest raken. De ontwrichting van het natuurlijk evenwicht wortelt, volgens de Paus, eigenlijk in een morele crisis in de harten van mensen in rijke landen; een morele crisis omdat we even respectloos als immoreel met de natuur omgaan. Die harten zijn soms leeg en een consumptie-behoefte, zonder te denken aan de gevolgen voor de rest van de wereld, is het gevolg. “Allen zijn verantwoordelijk voor allen”, schrijft Paus Franciscus zoals Paus Johannes Paulus II al eerder deed. Persoonlijk eigendom mag nooit ten koste gaan van het algemeen welzijn; en dit algemeen welzijn geldt ook voor de armen en toekomstige generaties.

Naar aanleiding van de coronacrisis legde psychiater Damiaan Denys (*1965), filosoof en psychiater en als hoogleraar werkzaam aan de Universiteit van Amsterdam, een verband tussen de verspreiding van het coronavirus en de uitbuiting van de aarde. Hij herleidt een en ander tot het niet in acht nemen van hygiënevoorschriften op een markt waar levende en dode honden, gordeldieren en vleermuizen te koop werden aangeboden. Maar als voornaamste oorzaak noemt hij ‘de tomeloze reislust’ van de rijkere wereldburger, die zich ten koste van de natuur het recht toe-eigent met miljoenen tegelijk per dag over de wereld te vliegen. Damiaan Denys: “Als je kijkt hoe het virus zich gedraagt, dan zie je dat zijn succes niet veroorzaakt wordt door het virus zelf, maar door ónze stijl van leven. We eten alles op wat we zien. Als je zomaar allerlei beesten gaat opvreten, dan loop je meer risico dat je besmet raakt door een dierenvirus. Ja, als de westerse mens 30% minder per dag zou eten, zou dat veel meer levens redden dan we nu met het bevechten van het virus doen”. Er zijn trouwens goede en slechte virussen en dat maakt de natuur niet tot een rozentuin, maar tot een leerschool. Dat kwalijke virussen zich kunnen verspreiden en veel meer mensen sterven dan zou moeten, is dus geen straf van God maar een gevolg van het verschijnsel mens, die zijn plaats in de orde van de natuur niet meer goed weet in te schatten.

Door de ‘lockdown’ (stillegging) als gevolg van de coronacrisis heeft de natuur een deel van zijn plek teruggenomen. Dit kwam en komt de mens ten goede. De luchtkwaliteit in Hong Kong, China, de Povlakte en in vele andere regio’s verbeterde. De uitstoot van kwalijke stoffen zoals stikstof nam af. En in steden als Venetië keerden dolfijnen terug en werden weer vissen waargenomen. Maar de ‘lockdown’, die wíj door ons reisgedrag en onze grote drang tot consumeren hebben veroorzaakt, bracht de mensheid veel onheil. Was dit zo geweest als wij respectvoller met de natuur waren omgegaan? Behalve een goed vaccin is ook een levensstijl waarin matigheid, op alle terreinen, betracht wordt een minstens zo adequaat medicijn. Een levensinstelling waarin wij meer bereid zijn ons bezit te delen. Een utopie? Nee, een uitdaging, zeker voor christenen.

Wat is wijsheid? Baarn, Uitgeverij Adveniat, 2020. € 14,90.