APPENDIX

De eerbiedwaardige rozenkrans

Wanneer wij – op verjaardagen, trouwdagen, of bij toespraken – de mogelijkheid krijgen om onze moeders te prijzen, dan kunnen wij, zonen, zeer lang van stof worden, omdat wij onverbiddelijk teruggetrokken worden naar onze kinderjaren. Wij hebben het gevoel dat wij die dagen uit onze kindertijd met onze moeder opnieuw moeten beleven en dat wij, door deze hardop in herinnering te roepen, alle ogenblikken waarop wij haar onvoldoende dankbaar zijn geweest en met te weinig liefde op haar liefde hebben gereageerd, weer in orde maken.

Toen ik dit boek begon te schrijven, heb ik erover getwijfeld of ik herinneringen moest ophalen die voor mij wat pijnlijk zijn, inclusief de periode waarin ik, uit onwetendheid en misplaatste vurigheid in het geloof, de rozenkrans van mijn overleden grootmoeder stuk maakte. Misschien probeer ik, bij de samenstelling van deze appendix, bepaalde zaken recht te zetten. Ik kan die rozenkrans van oma Hahn niet herstellen. De kralen gingen bijna dertig jaar geleden de vuilnisbak in. Ik kan het echter wel weer goed maken. Ik kan het goedmaken met die matriarch van mijn familie, evenals ik het goedmaak met de hemelse koningin-moeder, waarvan mijn grootmoeder hield.

Er zijn vele manieren

Gedurende de millennia hebben christenen op velerlei wijzen uitdrukking gegeven aan hun liefde voor de heilige Maagd. De vroege christenen pelgrimeerden naar de plaatsen die met haar leven geassocieerd werden. De Oosterse kerken, beïnvloed door Byzantium, componeerden, ter ere van haar, lange “akathistos” hymnen. De Ethiopiërs ontwikkelden een rijke traditie aan liturgische gebeden tot Maria. De Egyptenaren verschijnen voor het eerst in de documentaire verslaglegging met het gebed Sub tuum praesidium. De Kerk van het Westen produceerde, op haar beurt, het “Salve Regina”, het Memorare en vele litanieën. Zowel het Oosten als het Westen hebben een magnifiek erfgoed aan Mariale kunst verzameld – voornamelijk iconen in het Oosten, en zowel beeldhouwwerken als schilderijen in het Westen.
Maar ongetwijfeld is de meest bekende en geliefde vorm van Maria-devotie de rozenkrans. Het is ook mijn favoriete uitdrukkingsvorm.
De rozenkrans bestaat uit een bepaalde volgorde van gebeden die wij hardop reciteren, terwijl wij scènes (of geheimen) uit het leven van Jezus en Maria overwegen. Er zijn vijftien (tegenwoordig twintig!) geheimen in totaal.

De blijde geheimen

1 De engel Gabriël brengt de blijde boodschap aan Maria (Lc 1,26-38).
2. Maria bezoekt haar nicht Elisabeth (Lc 1,39-56).
3. Jezus wordt geboren in een stal te Bethlehem (Mt 1,18- 25; Lc 2,1-20).
4. Jezus wordt in de tempel opgedragen (Lc 2,22-38).
5. Jezus wordt in de tempel wedergevonden (Lc 2,41-51).

De droevige geheimen

1. Jezus bidt in doodsangst tot zijn hemelse Vader (Mt 26,36-46).
2. Jezus wordt gegeseld (Mt 27,26).
3. Jezus wordt met doornen gekroond (Mt 27,29).
4. Jezus draagt zijn kruis naar de berg van Calvarië (Joh 19,17).
5. Jezus sterft aan het kruis (Mc 15,22-38).

De glorievolle geheimen

1. Jezus verrijst uit de doden (Mt 28,1-10).
2. Jezus stijgt op ten hemel (Lc 24,50-51).
3. De Heilige Geest daalt neer over de apostelen (Hnd 2).
4. Maria wordt in de hemel opgenomen (Apk 11,19-12,1).
5. Maria wordt in de hemel gekroond (Apk 12,1).

De geheimen van het licht

(De “geheimen van het licht” zijn op 16 oktober 2002 toegevoegd door Paus Johannes Paulus II. Noot van de vertalers.)

1 De doop van Jezus in de Jordaan (Mt 3,13-17).
2. De openbaring van Jezus op de bruiloft van Kana (Joh 2,1-12).
3. Jezus’ aankondiging van het rijk Gods en oproep tot bekering (Mc 1,15).
4. De gedaanteverandering van Jezus op de berg Tabor (Mt 17,1-8).
5. Jezus stelt de Eucharistie in tijdens het Laatste Avondmaal (Lc 22, 14-30).

Terwijl we deze geheimen overwegen, tellen wij gewoonlijk onze gereciteerde gebeden af aan de hand van een kralenketting, die ook de naam “rozenkrans” draagt – een woord dat afstamt van een “guirlande van rozen”.

Bij elk geheim reciteren wij één “onze Vader”, tien “weesgegroeten” en ter afsluiting een “eer aan de Vader”. Deze gebeden vormen gezamenlijk één “tientje” van de rozenkrans. Terwijl een hele rozenkrans uit alle vijftien (tegenwoordig twintig!) “tientjes” bestaat, bidden christenen gewoonlijk slechts een set van vijf “tientjes” per keer. In haar officiële documenten definieert de Kerk het bidden van het rozenhoedje als het bidden van vijf “tientjes” 54.

Met hart en mond en handen

Niet-katholieken zullen de rozenkrans soms van de hand wijzen als een gedachteloos, mechanisch opdreunen van gebedsformules. Sommigen zullen de praktijk zelfs veroordelen, door Jezus te citeren die een “omhaal van woorden” afwees (Mt 6,7). Niets is echter minder waar.

Ten eerste wordt de rozenkrans allesbehalve gedachteloos gebeden. Haar meditatieve techniek is trouwens door de eeuwenlange praktijk verfijnd om de geest er het meest volledig bij te bettrekken. De rozenkrans activeert gewoonlijk tenminste drie van onze zintuigen – met het geluid van de stemmen, het voelen van de kralen en het kijken naar devotionele afbeeldingen – zodat deze zintuigen zelf geneigd raken tot bidden. Wanneer lichaam en ziel zo op bidden zijn ingesteld, zullen wij minder gemakkelijk afgeleid worden.

Bovendien zijn de gebedsformules zelf rijk aan, op de schrift gebaseerde, leer en devotie. Het “onze Vader” leren wij uit de mond van Jezus zelf. Het “Wees gegroet” komt voort uit de woorden van de engel Gabriël en Elisabeth in het evangelie van Lucas. En wie kan bezwaar hebben tegen de woorden van het “Eer aan de Vader”, die louter een lofprijzing zijn voor de eeuwige en heilige Drie-eenheid?

Gewoonlijk ligt er een heel eenvoudige misvatting ten grondslag aan de kritiek op deze katholieke gebedsvorm.

Op de een of andere manier hebben veel christenen kennelijk het idee dat formeel bidden verkeerd is en dat gebed, om echt te zijn, spontaan, creatief en emotioneel moet zijn. Toch heeft Jezus ons dat niet geleerd. In feite hanteerde Jezus zelf het formele gebed van het oude Israël (zie Mc 12,29; 15,34; Joh 7,10-14).

Jezus heeft een omhaal van woorden veroordeeld, maar niet iedere herhaling is zinloos. Ik herinner mij dat ik keek naar een christelijke rockmuzikant die vragen beantwoordde van mensen die zijn overgang naar het katholieke geloof niet konden begrijpen. Een vrouw vroeg hem: “Hoe ga je om met al die nutteloze herhalingen?” Hij keek haar aan met zijn allerliefste glimlach en zei: “Ik vindt herhalingen niet erg. Ik ben bassist. Ik leef ervan”.

Herhalingen en routine kunnen heel goed voor ons zijn en voor onze verhoudingen. Mijn vrouw verveelt het nooit als ik haar zeg: “Ik houd van jou”. Mijn moeder vindt het nooit vermoeiend wanneer ik haar zeg dat ik haar dankbaar ben, voor alles wat zij voor mij gedaan heeft. Mijn tegenstanders vinden het nooit erg wanneer ik hen, voor mijn fouten, mijn verontschuldigingen aanbied. God vindt het ook niet storend als wij de uitdrukkingen, die door de Schrift en de christelijke traditie geheiligd zijn voor het gebed, herhalen. Niet-katholieken weten dit ook, en dus horen wij allerlei christenen de woorden “amen!”, “alleluja!”, of “prijs de Heer!” herhalen.

De traditie legt bepaalde formuleringen vast omdat zij een samenvatting zijn van een bepaalde gedachte of een bepaald gevoel. Bovendien blijken deze over het algemeen, niet alleen bij de toehoorder maar ook bij de spreker, de gedachte te verhelderen en het gevoel te intensiveren.Hoe meer ik mijn vrouw zeg dat ik van haar houd, hoe meer ik verliefd op haar wordt. Hoe meer ik mijn moeder mijn dankbaarheid betuig, hoe meer ik eraan moet denken hoe dankbaar ik haar ben.

En hoe meer wij met onze monden, onze handen en onze harten woorden van liefde uiten tot onze koningin, onze moeder en haar Zoon, hoe meer wij zullen groeien in vroomheid en heiligheid.

Hoe de rozenkrans ontstond

Er bestaat, binnen het christelijk leven, geen terrein dat zo vatbaar is voor modegrillen als de gebedstechnieken. Dit geldt niet alleen voor katholieken. Ik heb het, gedurende mijn tijd als presbyteriaans dominee, ook gezien. Populaire methoden komen en gaan met de frequentie van een aantal per decennium. Maar de rozenkrans heeft vele eeuwen getrotseerd waarbij hij, gedurende de jaren van de reformatie, zelfs te maken heeft gehad met een volledige frontale aanval. Van generatie op generatie heeft de rozenkrans de goedkeuring gekregen van alle pausen en de meest eerbiedwaardige gelovigen: de heilige Thomas van Aquino, de heilige Alfonsus Liguori, Louis Pasteur, Fulton Sheen en moeder Teresa van Calcutta, om er maar enkelen te noemen.

Waar en wanneer is de rozenkrans ontstaan? Dat is bijna onmogelijk om te zeggen. Volgens de legende is Maria zelf verschenen aan de heilige Dominicus Guzman, de stichter van de Dominicanen, waarbij zij hem de kralenkrans overhandigde en hem geleerd heeft om deze te bidden. Trouwens, Dominicus en zijn orde kunnen bogen op de meeste verdiensten voor de verspreiding van deze devotie in de hoge middeleeuwen.

De geschiedenis echter wijst erop dat christenen de rozenkrans baden al voordat Dominicus geboren werd. Het gebed is mogelijkerwijs, in de loop van de eeuwen, geleidelijk ontstaan. Gelovigen in het Oosten hadden de gewoonte om hun gebeden af te tellen op kralenkoorden of koorden waarin knopen waren gelegd. Monniken gebruikten deze koorden om de telling bij te houden wanneer zij alle 150 psalmen uit de Bijbel baden.

Eenvoudige christenen, waarvan velen niet konden lezen, pasten deze praktijk aan door deze 150 psalmen door andere gebeden te vervangen. Dus werd deze manier van bidden soms wel het psalterium van de armen genoemd. Het gebed dat het meest gebruikt werd, was het “weesgegroet”, dat gebeden werd in vijftien series van tien.

De protestantse historica Anne Winston-Allen heeft laten zien dat de rozenkrans een diepe, op Christus gerichte devotie was en de meest invloedrijke kracht “voor geestelijke vernieuwing en hervorming op de vooravond van de reformatie”.

Waarom weten we zo weinig over de oorsprong van de rozenkrans? Omdat deze uit liefde is ontstaan.

Je moet eens opletten hoe de camera, wanneer films een terugblik geven op tedere liefdesscènes, het beeld langzaam laat vervagen. Geschiedenis werkt op dezelfde wijze. De mensheid legt zijn verschrikkingen tot in de kleinste details vast, maar liefde moet zich meestal door liefde vereeuwigen. De christelijke geschiedenis legt bijvoorbeeld zeer nauwkeurig het lijden en het sterven van de martelaren vast, maar levert ons weinig en spaarzame berichtgeving over de liefde van christelijke moeders. Valt er desalniettemin aan te twijfelen dat moeders, in elke generatie, net zoveel christenen voortbrachten als de martelaren gedaan hebben?

Hoewel de wortels van de rozenkrans in het duister van de geschiedenis verborgen liggen, zijn haar vruchten, gedurende de eeuwen van het christendom en onze eigen eeuw, evident.

En haar verscheidenheid is eindeloos. In mijn land beginnen de meeste mensen met het kruisteken en bidden dan de geloofsbelijdenis van de apostelen, waarbij zij het kruis aan het einde van hun rozenkrans vasthouden. Vervolgens bidden zij een “onze Vader”, driemaal een weesgegroet” en een “eer aan de Vader” ter vermeerdering van geloof, hoop en liefde. Daarna bidden zij de geheimen. Sommige mensen hebben de gewoonte om – na ieder “eer aan de Vader” – het gebed van Fatima te bidden, dat zo genoemd wordt omdat het door Maria in 1917 geopenbaard is aan de drie herderinnetjes uit Fatima, in Portugal. Na het laatste geheim zullen veel mensen het “Salve Regina”, de Litanie van Loreto of een ander gebed tot Maria bidden.

Aandacht voor de meditatie

Het hoe van de rozenkrans is niet moeilijk te leren – het kralen door de vingers laten glijden en het herhalen van de woorden. Het is de eenvoud van deze gebedsvorm die haar zo populair gemaakt heeft bij zoveel verschillende mensen.

Waar de meeste mensen het voor gezien houden is de meditatie. De geheimen maken de rozenkrans tot wat hij is. Wanneer wij de formele gebeden herhalen, proberen we onze geest en ons hart te richten op een bepaalde gebeurtenis uit het leven van Jezus. We proberen ons in die scène te verplaatsen, waarbij wij ons voorstellen hoe het zou zijn als wij daarbij waren.

Dit is de basis waarop de rozenkrans gebaseerd is. Maar dit is ook hetgeen waardoor onze gedachten snel verstrooid raken. Wanneer wij eenmaal onze fantasie de vrije loop laten, weten wij niet of en in hoeverre die fantasie zal afdwalen.

Daarom beveel ik altijd aan om de Schrift te gebruiken als uitgangspunt bij elke overweging van de rozenkrans. Er zijn veel mooie verzamelingen schriftoverwegingen betreffende de geheimen van de rozenkrans. Dergelijke boeken zijn prachtig en de heilige Geest kan ze gebruiken om onze geesten te openen voor diepere wijsheid en om in ons hart berouw op te wekken. Sommige kleine boekjes geven een enkele, goed uitgekozen zin ter overweging bij elk weesgegroet. Andere boeken bevatten volledig uitgewerkte hoofdstukken die wij, wanneer wij met een geheim beginnen of wanneer wij met dat geheim bezig zijn, kunnen lezen.

Toch bedoel ik, wanneer ik spreek over een bijbelse rozenkrans, veel meer dan een boekje, meer dan een boek en zelfs meer dan een bibliotheek met boeken. Ik ben van mening dat wij katholieken ons in de Bijbel zouden moeten verdiepen zodat elk geheim van de rozenkrans talloze bijbelse associaties in ons zou oproepen, zowel uit het Oude als uit het Nieuwe Testament. Want de geheimen – de gebeurtenissen uit het leven van Jezus – zijn niet zomaar uit het niets ontstaan. God heeft elk van deze geheimen van alle eeuwigheid voorbereid. Ik heb geprobeerd om dat punt, in dit hele boek, duidelijk te maken, waarbij ik bijvoorbeeld heb laten zien dat het laatste geheim, de kroning van Maria in de hemel, impliciet was in de hof van Eden bij het begin der tijden en dat het geheim van de aankondiging ook daar werd voorafgebeeld. In het derde hoofdstuk zagen wij dat het bezoek van Maria aan Elisabeth de vervulling was van de oudtestamentische odyssee van de ark van het verbond.

Wanneer wij ons in de Bijbel verdiepen en met name wanneer wij het derde glorievolle geheim over het eerste Pinksterfeest overwegen, zullen wij uit rijke voorraden putten. Wij zullen natuurlijk eerst denken aan de overweldigende scène uit de Handelingen van de Apostelen. Maar we zullen ook denken aan het Pinksteren van het oude Israël, dat de schenking van de wet markeert. Wij zullen terugdenken aan de tijd dat de heilige Geest in de woestijn neerdaalde op de oudsten (zie Nu 11,24-29). En wanneer wij ons de vurige tongen voorstellen, denken wij terug aan Elia die uit de hemel vuur afriep opdat zijn offer verteerd zou worden (1 K 18,24-38). Welk offer van het nieuwe verbond werd dan door het vuur van de heilige Geest verteerd? Zouden u en ik dat kunnen zijn? En wanneer de Apostelen in tongen spreken, denken wij natuurlijk terug aan het verhaal van de toren van Babel (Gn 11) en ook aan Jesaja (28,11), toen God wederom de taal van het volk in verwarring bracht. Welke betekent het voor ons, dat Hij dit proces op Pinksteren omkeerde?

“Zoekt door te lezen”, zegt de Catechismus, “en ge zult vinden door de meditatie; klopt door te bidden, en men zal u opendoen door de contemplatie” (CKK 2654, citaat van Guido de Kartuizer).

Dit hele boek is slechts een zeer kleine verwijzing naar wat wij zouden kunnen overwegen, wanneer wij ons, door onafgebroken, gedisciplineerde en door gebed gedragen studie van de heilige Schrift, goed voorbereid hebben. Simpel gezegd: wij moeten iedere dag de heilige Schrift lezen, wij moeten de Schrift vaak in de context van de liturgie tot ons krijgen, wij moeten de overwegingen en commentaren van de kerkvaders en de heiligen lezen en wij moeten de Schrift bidden in de Geest.

Te midden van zo’n leven, wordt elke rozenkrans van ons tot een bijbelse rozenkrans, die uit ons hart naar dat van Maria en naar het hart van Jezus stroomt – en weer terug. Leest dan ook de Bijbel; bidt de rozenkrans en vindt uw plaats in de levende geschiedenis van Gods volk, dat zich uitstrekt van Adam naar Israël, via Christus naar de Kerk, naar u.

Zal de cirkel nu ongebroken blijven?

Liefde die liefde voortbrengt – dat is de geschiedenis van de rozenkrans en dat is het geheim van de rozenkrans.

Bidt de rozenkrans! Daartoe wil ik alle katholieken en alle christenen van goede wil oproepen. Bidt de rozenkrans en realiseer je dat elke recitatie u steviger verbindt met de blijvende zaken en u wegvoert uit de wereld waarin alles vergankelijk en vluchtig is, de dingen die het meest van belang zijn voor mensen die niet weten wat werkelijk belangrijk is.

Neem de tijd om de rozenkrans op een geconcentreerde, aandachtige wijze te bidden. Maar bidt de rozenkrans nogmaals wanneer u tijd heeft, die anders moeilijk opgevuld zou kunnen worden – bijvoorbeeld wanneer u lang moet wachten bij de dokter of wanneer u, tijdens het spitsuur, in de file staat. Het spitsuur is onwerkelijk in vergelijking met de realiteit die u overweegt, de geheimen van de uiteindelijke werkelijkheid. Uw kralen en uw gebeden zijn reëler dan de auto’s die voor u rijden of de claxons die toeteren.

Ooit keek ik met afschuw naar een rozenkrans. Ik beschouwde die rozenkrans als een strop, die de ware vroomheid bij talloze katholieken verstikte. Toen ik de rozenkrans van oma Hahn in handen kreeg, kon ik die lus niet snel of krachtig genoeg kapot trekken.

Wanneer ik nu naar mijn eigen rozenkrans kijk dan zie ik dezelfde cirkel, maar die is anders. Hij suggereert de kroon van een koningin, de omhelzende armen van een moeder.